معتاد بیمار است یا مجرم؟
جدای از قوانین متفاوت دولتها درباره اعتیاد و معتاد، سالها است که بحثی بین جامعهشناسان و حقوقدانان نیز در خصوص پدیده اعتیاد و فرد معتاد مطرح است. برخی معتقدند که اعتیاد جرم و معتاد مجرم است اما برخی دیگر به این باورند که اعتیاد یک ناهنجاری اجتماعی بوده و معتاد مریض است.
به نظر میرسد که تاکنون طرفداران این دو دیدگاه، نتوانستهاند یکدیگر را قانع کنند. در این میان دیدگاه سومی نیز وجود دارد که اعتیاد را جرم پنداشته اما معتاد را هم بیمار و هم مجرم میداند. طبق این دیدگاه، معتاد مجرم است مگر این که مبتلا شدن به مواد مخدر، دست خودش نبوده باشد. مثلاً برخی کودکان از پدر و مادر معتاد به دنیا میآیند و هنوز به سن بلوغ نرسیدهاند که توسط والدینشان، معتاد میشوند. اکنون این پدیده در افغانستان رو به گسترش است و ولایت نیمروز مثال بارز کودکان معتاد است که از والدین معتاد متولد شدهاند. جدای از چند فقره دیگر که اعتیاد، در اختیار فرد معتاد نبوده اما بقیه معتادان با اختیار و آگاهی، بهسوی اعتیاد رفتهاند و رفیق ناباب و مشکلات زندگی، بهانهای بیش نیست. بنابراین، آنان که بدون اختیار معتاد شدهاند، بیمار محسوب شده اما بقیه که اکثریت را تشکیل میدهند، مجرم هستند. به عبارت دیگر، اگر استفاده از مواد مخدر جرم پنداشته شود که قطعاً چنین است، معتاد نیز که یک عمل جرمی را با اختیار خود برگزیده است، میتواند مجرم باشد. به کسی که علاوه بر زندگی خود، زندگی چند نفر دیگر را به تباهی کشانده و امنیت روانی جامعه را به هم زده، اگر مجرم نگوییم، چه بگوییم؟ بااینوجود، رها کردن یک مجرم به حال خود نیز روش عاقلانه نیست. لذا، رسیدگی به وضعیت معتاد و قرنطینه کردن او تا ترک این عمل و بازگشت به زندگی دوباره، از وظایف دولتها و نهادهای مرتبط با این معضل اجتماعی است. جلوگیری از شیوع خانمانسوز اعتیاد، مستلزم برخورد و اصلاح مجرمینی به اسم معتادان است. این که در برخی از کشورها مثل افغانستان، با معتادان برخورد تنبیهی و اصلاحی صورت نمیگیرد و معتادان مجرم پنداشته نمیشوند، ضعف دولتها است و دولتها این ناتوانی خود را در نقابی تحت عنوان «معتاد بیمار است»، پنهان کردهاند.
نویسنده / مرادی